Terapia Integracji Sensorycznej

Integracja Sensoryczna

Czym jest?

Integracja sensoryczna jest to proces neurobiologiczny towarzyszący nam przez całe życie. Proces ten zaczyna się w życiu płodowym wraz z kształtowaniem się systemów sensorycznych (zmysłów) i ich gotowością do odbierania bodźców. Proces integracji sensorycznej składa się z rejestracji bodźca, modulacji, różnicowania bodźca a następnie reakcji adaptacyjnej (czyli motorycznej odpowiedzi na bodziec, który został przetworzony przez mózg). Proces ten jest podstawą uczenia się. Wszystko co robimy w życiu jest związane z ruchem, a w szczególności w pierwszych latach życia. Poprzez ruch zdobywamy nowe bodźce, poznajemy je, uczymy się co dla nas znaczą, czy są przyjemne czy też należy ich unikać. Ruch i informacje sensoryczne budują nasze postrzeganie ciała i jego granic, orientację w schemacie ciała. Reakcja adaptacyjna jest motoryczną odpowiedzią na dany bodziec, jest umiejętnością, która pozwala nam na radzenie sobie w otaczającym nas świecie. Jeżeli widzimy przeszkodę, prawidłowa reakcja adaptacyjna polega na efektywnym ominięciu tej przeszkody tak, żebyśmy nie zrobili sobie krzywdy. Ale zanim nabędziemy taką umiejętność musimy nauczyć się, że to co widzimy jest przeszkodą, wiedze, że jest wysoka, że musimy podnieść jedną nogę i jak wysoko, utrzymać równowagę, przekroczyć. Abyśmy mogli to zrobić efektywnie musi razem zadziałać kilka systemów:

System
Przedsionkowy

Dostarcza nam informacji o położeniu naszej głowy, odpowiada za umiejętności równowagi, dostosowanie napięcia mięśniowego. Pozwala na stabilizacje obrazu podczas poruszania się. Jest podstawowym systemem integrującym informacje z innych zmysłów. Jest połączony z systemem wzrokowym aby móc stabilizować obraz podczas ruchu, z systemem słuchowym ze względu na swoje położenie w uchu wewnętrznym, z systemem prorioceptywnym z którym odpowiada za dostosowanie napięcia mięśniowego.

System
Proprioceptywny

Odbiera informacje płynące z naszych mięśni, ścięgien i stawów. Odpowiada za percepcje ruchu i co za tym idzie percepcje ciała, tego gdzie znajduje się nasze ciało w przestrzeni. Jest podstawą procesów uwagi.

System
Taktylny

Inaczej system dotykowy. Dostarcza nam informacji o dotyku. Dzięki tym informacjom potrafimy zlokalizować miejsce dotknięcia, określić siłę, rozpoznajemy fakturę przedmiotu. System ten jest również podstawą w rozwoju schematu ciała, planowania motorycznego oraz umiejętności emocjonalnych. W początkowym okresie dziecko uspokaja się poprzez bliskość z rodzicami. Dotyk, bliskość opiekuna wpływa na zmiany oddechu, szybkość bicia serca, poczucie bezpieczeństwa.

System
Wzrokowy

Pozwala na odbieranie i przetwarzanie informacji o tym co widzimy, jest potrzebny do opanowania orientacji przestrzennej, poczucia odległości, pozwala na efektywne poruszanie się w przestrzeni. System ten bierze również udział w rozwoju relacji społecznych oraz mowy, ponieważ informacje wzrokowe potrzebne są nam do umiejętności naśladowania. Bodźce wzrokowe są dla małego dziecka główną motywacją do ruchu (widzę i chcę to zdobyć). System ten bierze udział razem z przedsionkiem i propriocepcją w umiejętnościach równoważnych.

System
Słuchowy

Przekazuje nieświadome (ochronne) i świadome (kognitywne) słyszenie, służy orientacji w przestrzeni i wpływa na uwagę i koncentrację. Prawidłowe przetwarzanie informacji w tym systemie jest niezwykle ważne dla prawidłowego rozwoju mowy.

System
Węchowy / Smakowy

Odpowiada za odbiór informacji zapachowych i smakowych. Ma wpływ między innymi na nasze preferencje jedzeniowe, ale również jest związany z pamięcią poprzez połączenie z układem limbicznym.

Zaburzenia integracji sensorycznej

O zaburzeniach przetwarzania procesów sensorycznego mówimy wtedy, gdy sygnały pochodzące ze zmysłów nie są przetwarzane na właściwe reakcje organizmu (reakcje adaptacyjne).

Zaburzenia te dzielimy na (wg Miller):

Zaburzenia modulacji

Hiperreagibilność (nadreaktywność) – bodźce interpretowane są jako za duże, zbyt silne. Często manifestuje się w zachowaniu jako hiperaktywność, nadpobudliwość.
Hiporeagibilność (podreaktywność) – bodźce interpretowane są jako za słabe, za mało. W zachowaniu może manifestować się jako spowolnienie, brak napędu.
Poszukiwacz sensoryczny – jest to hiporeagibilność (podreaktywność), bodźce interpretowane są jako za słabe, za mało. W zachowaniu ujawnia się jako hiperaktywność, nadpobudliwość, częste dostarczanie sobie bodźców.

Zaburzenia dyskryminacji

Zaburzenia różnicowania sensorycznego – problemy w rozróżnianiu bodźców, interpretowaniu informacji jakie są dostarczane z poszczególnych zmysłów.

Zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym

Dyspraksja – zaburzona umiejętność przełożenia informacji sensorycznych na ruch składający się z wielu etapów, sekwencyjny
Zaburzenia posturalne – zaburzona kontrola posturalna, problemy z koordynacją ruchową.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego mogą występować w jednym lub wielu systemach sensorycznych. W poszczególnych zmysłach mogą występować zaburzenia o różnym charakterze i nasileniu np. system taktylny (dotykowy) może być nadreaktywny a system proprioceptywny podreaktywny. Niektóre objawy zaburzeń przetwarzania sensorycznego:

Nie lubi określonych materiałów
Nie lubi mycia, czesania włosów, mycia zębów
Niechętnie długo się przytula
Nie lubi się brudzić
Jest hiperaktywny, nadpobudliwy
Występuje wybiórczość pokarmowa, je określone potrawy
Nie zauważa skręconych ubrań
Nie zauważa resztek jedzenia na buzi
Nie zauważa ze został dotknięty
Nie zachowuje czyiś granic
Często wpada na inne osoby, przedmioty
Jest niezdarne, ciągle się potyka, ma problemy z koordynacją
Ma trudności w uczeniu się nowych czynności
Ma trudności z nauką jazdy na rowerze

Niechętnie się huśta
Ma trudności w radzeniu sobie na placach zabaw
Ma trudności z nauką czytania i pisania
Ma trudności w panowaniu nad emocjami
Opóźniony rozwój mowy
Zatyka uszy w hałasie
Nie lubi nagłych lub głośnych dźwięków
Często skacze, jest w ciągłym ruchu
Ma trudności z koncentracją
Ma trudności w znalezieniu kolegów
Reakcje dziecka są trudne do zrozumienia przez otoczenie
Ciągle chce narzucać swoje zasady, zdanie
Ma trudności ze snem

Terapia Integracji Sensorycznej

wg Ayres

Jest to terapia zgodna z zasadami wierności metodzie (Fidelity Mesures®). Terapia SI została stworzona przez Jean Ayres w latach 60’ i od tamtej pory jest metodą badaną naukowo i rozwijaną o wiedzę neurobiologiczną, psychologiczną, medyczną. Terapia prowadzona jest w specjalnej sali, która pozwala na zdobywanie różnych bodźców i uczenie się nowych umiejętności, a jednocześnie zapewnia bezpieczeństwo. Niestety powstało wiele terapii, które bazują na tej wiedzy, ale nie są prowadzone zgodnie z jej założeniami. Aby to rozgraniczyć w nazwie używamy Terapia Integracji Sensorycznej wg Ayres. Zasady Fidelity Mesures (Partham et in., 2011) określają w jaki sposób terapia powinna być prowadzona:

1. Zapewnienie możliwości stymulacji sensorycznej

Prezentuj dziecku możliwości różnych doznań zmysłowych, w tym dotykowych, przedsionkowych i / lub proprioceptywnych. Interwencja obejmuje więcej niż jedną modalność zmysłową.

2. Zapewnij odpowiednie wyzwania

Dostosuj działania tak, by stawiać dziecku wyzwania, które nie są ani zbyt trudne, ani zbyt łatwe, aby wywołać reakcje adaptacyjne będące odpowiedzią na wyzwania zmysłowe.

3. Współpracuj przy wyborze aktywności

Traktuj dziecko jako aktywnego współpracownika w procesie terapii pozwalając na aktywne kontrolowanie aktywność. Daj wybór. Nie określaj z góry harmonogramu działań niezależnie od dziecka.

4. Wspieraj samoorganizację

Wspieraj i prowadź samoorganizację zachowań dziecka, aby dokonywało wyborów i planowało własne zachowanie w takim stopniu, w jakim jest do tego zdolne. Zachęcaj dziecko do inicjowania i rozwijania pomysłów i planów działań.

5. Wspieraj optymalne pobudzenie

Sytuacja terapeutyczna sprzyja osiągnięciu lub utrzymaniu optymalnego poziomu pobudzenia dziecka poprzez wykonanie zmiany w środowisku lub aktywności w celu wsparcia uwagi, zaangażowania i wygody dziecka.

6. Twórz kontekst gry

Opieraj się na wewnętrznej motywacji dziecka i czerpaniu przyjemności z aktywności. Ułatwia to lub rozszerza gra społeczna, motoryczna, wyobrażeniowa lub przedmiotowa.

7. Zmaksymalizuj sukces dziecka

Prezentuj lub modyfikuj działania, aby dziecko mogło odnieść sukces w wykonywaniu części lub całości czynności, które wymagają odpowiedź na wyzwanie.

8. Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego

Dziecko musi być bezpieczne fizycznie poprzez umieszczenie sprzętu ochronnego i terapeutycznego lub poprzez fizyczną bliskość i działania terapeuty.

9. Odpowiednia organizacja środowiska

Odpowiednia organizacja sali SI, aby zmotywować dziecko do wyboru i zaangażowania się w aktywność.

10. Rozwijaj przymierze terapeutyczne

Szanuj emocje dziecka, pozytywnie odnoś się do dziecka, twórz klimat zaufania i bezpieczeństwa emocjonalnego.

Diagnoza Integracji Sensorycznej

Diagnoza odbywa się najczęściej podczas trzech spotkań z dzieckiem. Pierwsze spotkanie to tak zwany Baseline czyli obserwacja swobodnej aktywności dziecka bez ingerencji terapeuty SI. Podczas kolejnych spotkań oceniane są umiejętności dziecka podczas kierowanych aktywności oraz reakcje na bodźce w trakcie wykonywania screeningu oraz prób klinicznych. W procesie diagnozy dziecka niezwykle ważny jest wywiad z rodzicami/ opiekunami, na podstawie, którego określa się główne problemy w funkcjonowaniu dziecka w życiu codziennym

Do diagnozy SI wykorzystuje wyłącznie uznane testy, próby kliniczne. Posługuje się narzędziami, które mają rzeczywistą wartość diagnostyczną i są uznane na świecie jako rzetelne, wiarygodne i niezbędne do oceny.